تفسیر آیات دین و زندگی 1 درس سوم
(( من کان یرید العاجله عجلنا له فیها ما نشا لمن نرید ثم جعلنا له جهنم یصلئها مذموما مدحورا )) ( سوره اسراء آیه 18 )
ترجمه :
آن کس که ( تنها ) زندگی زود گذر ( دنیا ) را می طلبد ، آن مقدار از آن را که بخواهیم – و به هر کس اراده کنیم - می دهیم ، سپس دوزخ را برای او قرار خواهیم داد ، که در اتش سوزانش می سوزد در حالی که نکوهیده و رانده ( درگاه خدا ) است .
تفسیر :خطوط زندگی طالبان دنیا وآخرت از آنجا که در آیات گذشته ، سخن از مخالفت گردنکشان در برابر اوامر الهی وسپس هلاکت آنها بود ،در ایات مورد بحث ،به علت واقعی این تمرد و عصیان که همان حب دنیا است اشاره کرده میگوید : "کسانیکه تنها هدفشان همین زندگی زودگذر دنیای مادی باشد،ما آن مقدار را که بخواهیم به هر کس صلاح بدانیم در همین زندگی زودگذر میدهیم سپس جهنم را برای او قرار خواهیم داد که در آتش آن میسوزد در حالیکه مورد سرزنش ودوری از رحمت خدا است "(من کان یرید العاجله عجلنا له فیها ما نشاء لمن نرید ثم جعلنا له جهنم یصلیها مذموما مد حورا ). "عاجله "به معنی نعمت های زود گذر یا دنیای زود گذر است . قابل توجه اینکه نمی گوید هر کس به دنبال دنیا برود،به هر چه بخواهد می رسد ،بلکه دو قید برای ان قال می شود ،اول اینکه تنها بخشی از آنچه را می خواهد به ان می رسد ،هملن مقداری را که ما بخواهیم (ما نشاء) . دیگر اینکه :همه افراد به همین مقدار نیز نمی رسند بیکه تنها گروهی از آنها به بخشی از متاع دنیا خواهند رسید ، آنها که بخواهیم (لمن نرید ). و به این ترتیب نه همه دنیا پرستان به دنیا می رسند و نه آنها که می رسند به همه انچه می خواهند می رسند ،زندگی روز مره نیز این دو محدودیت را به وضوح به ما نشان می دهد ، چه بسیارند کسانی که شب وروز می دوند و به جایی نمیرسند ،و چه بسیار کسانی که آرزوهای دور و درازی در این دنیا دارند که تنها بخش کوچکی از آن را به دست می اورند. و این هشداری است برای دنیا پرستان که اگر خیال کنی آخرت رابه دنیا بفروشی به تمام هدفتان نائل می شوید ،اشتباه بزرگی کرده اید ،بلکه گاهی هیچ و گاه به کمی دست رسی پیدا می کنید . و اصولا دامنه آزروهای انسان انقدر گسترده است که با محدودیت جهان ماده قابل اشباع نیست ، تمام دنیا را به یکنفر بدهند ،بسیار می شود که اشباه نمی کردد. اماآنها که تلاش می کنند و به هیچ نمی رسند ،ممکن است که دلائل مختلفی باشد یا به خاطر ان است که هنوز امید بیداری و نجاتشان است، و خدا به آنها محبت می کند ،ویا به خاطر ان است که اگر به جایی برسند آنچنان طوقیان می کنند که عرصه 0را بر خلق خدا تنگ می نمایند "یصلی" از ماده "صلی" به معنی آتش افروختن و به اتش سو ختن است و منظور در این جا همان معنی دوم میباشد.
قابل توجه اینکه کیفر این گروه ،ضمن اینکه آتش جهنم شمرده شده است با دو تعبیر "مذموم"و "مدحور " تاکید گردیده ، که اولی به معنی مورد سر زنش و نکوهش قرار گرفتن و دومی به معنی دور ماندن از رحمت خدا است. در حقیقت آتش دوزخ ،کیفر جسمانی انها است و مذموم و مدحور بودن کیفر روحانی ان ،چرا که معاد هم جسمانی است و هم رو حانی و کیفر و پاداش آن نیز در هر دو جنبه است .
((و من اراد الاخره و سعی لها سعیها و هو مومن فا ولئک کان سعیهم مشکورا؟))(سوره اسراء آیه 19)
ترجمه:و آن کس که سرای اخرت را بطلبد،و برای ان سعی و کو شش کند – در حا لیکه ایمان داشته باشد – سعی و تلاش او ، (از سوی خدا ) پاداش داده خواهد شد .
تفسیر:سپس به شرح حال گروه دوم می پردازد ،تا با قرینه مقابله ، انچنانکه روش قرآن است ، مطلب آشکار تر شود ، می فرماید :" اماکسی که اخرت را بطلبد و سعی و کوشش خود را در این راه به کار ببندد ، در حالی که ایمان داشته باشد این سعی و تلاش او مورد قبول الهی خواهد بود "( و من اراد الاخره و سعی لها سعیها و هم من فاولک کان سعیم مشکورا ). بنابراین برای رسیدن به سعادت جاویدان سه امر اساسی شرط است :
1- اراده انسان ان هم اراده ای که تعلق به حیات ابدی گیرد و به لذات زود گذر و نعمتهای ناپایدار و هدفهای صرفا مادی تعلق نگیرد،همتی والا و روحیه ای عالی پشت بند آن باشد که او را از پذیرفتن هر گونه رنگ تعلق و وابستگی ازاد سازد
2- این اراده به صورت ضعیف و ناتوان در محیط فکر و اندیشه و روح نباشد بلکه تمام ذرات وجود انسان را به حرکت وا دارد و اخرین سعی و تلاش خود را در این بکار بندد (توجه داشته باشید که کلمه " سعیها"که به عنوان تاکید ذکر شده نشان می دهد او آخرین ،سعی و تلاش و کوشش را که برای رسیدن آخرت لازم است انجام می دهد و چیزی فرو گذار نمی کند ).
3- همه اینها توام با " ایمان " باشد ، ایمانی ثابت و استوار، چرا تصمیم و تلاش هنگامی به ثمر میرسد که از انگیزه صحیحی ، سرچشمه گیرد و آن انگیزه چیزی جزء ایمان به خدا نمیتواند باشد . درست است که سعی و تلاش برای آخرت بدون ایمان نخواهد بود و بنابراین مفهوم ایمان در ان نهفته شده است ، ولی از آنجا که ایمان یک اصل اساسی و پایه اصلی در این راه است به ان مقدار از دلالت التزامی قناعت نکرده و با صراحت ایمان را به عنوان یک شرط بازگو می کند . قابل توجه اینکه در مورد دنیا پرستان می گوید : " جهنم را برای آنها قرار می دهد " ، و در مورد عاشقان آخرت می گوید : " سعی و تلاش آنها مشکور خواهد بود " یعنی مورد تشکر و قدردانی پروردگار . و این تعبیر از اینکه بگوید پاداششان بهشت است بسیار جامع تر و والاتر است ، چرا که تشکر و قدردانی هر کس به اندازه شخصیت وسعه وجودی او است ، نه به اندازه عملی که انجام گرفته است ، و روی این حساب تشکر و قدردانی خدا متناسب با ذات بی پایان او است انواع نعمتهای مادی و معنوی و هر آنچه در تصور ما بگنجد و نگنجد در آن جمع است گرچه برخی از مفسران ، " مشکور " را به معنی " اجر مضاعف " و یا به معنی " قبولی عمل گرفته اند ، ولی روشن است که " مشکور " معنی وسیع تری از همه اینها دارد .
***
(( ماعندکم ینفد و ما عند الله باق و لنجزین الذین صبروا اجرهم با حسن ما کانوا یعملون )) ( سوره نحل آیه 96 )
ترجمه : آنچه نزد شماست فانی می شود ، اما آنچه نزد خداست باقی است، و به کسانی که صبر و استقامت پیشه کنند ، مطابق بهترین اعمالی که انجام می دادند پاداش خواهیم داد .
تفسیر:در آیه بعد دلیل این برتری را چنین بیان میکند :" آنچه نزد شما است سرانجام فانی نابود میشود ، اما آنچه نزد خداست باقی و جاودان می ماند " ( ما عندکم ینفد و ما عند الله باق ) ئ منافع مادی هر چند ظاهرا بزرگ باشند اما همچون حبابی بر سطح آب بیش نیستند ، در حالی که پاداش الهی که همچون ذات مقدسش جاویدان است از همه اینها برتر و بالاتر است . سپس اضافه می کند : ما کسانی را که در راه اطاعت فرمانمان ( به خصوص ایستادگی در برابر سوگندها و عهدها )صبر و استقامت می کنند به بهترین اعمالشان پاداش خواهیم داد "(و لنجزین الذین صبروا با حسن ما کانوا یعملون ) . تعبیر به"احسن " دلیل بر این است که اعمال نیک آنها همه یکسان نیست ، بعضی خوب است و بعضی خوبتر ، ولی خداوند همه را به حساب خوبتر می گذارد ، و پاداش خوبتر را به آنها می دهد ، و این نهایت بزرگواری است که فی المثل شخصی چند نوع کالا برای فروش عرضه کند ، عالی و خوب و متوسط ، و خریدار همه را به قیمت عالی بخرد ضمنا جمله و لنجزین الذین صبروا .... خالی از اشاره به این نکته نیست که صبر و استقامت و پایمردی در مسیر طاعت و مخصوصا پایبند بودن به عهد و پیمان از بهترین اعمال آدمی است . در حدیثی از علی علیه السلام در نهج البلاغه می خوانیم : الصبر من الایمان کالراس من الجسد و لا خیر فی جسد لا راس معه و لا فی ایمان لا صبر معه :" صبرو استقامت در برابر ایمان همچون سر است در برابر تن ،تن بی سر ، فایده و دوام و بقایی ندارد همچنین ایمان بدون صبر و پایمردی ".
***
(و ما اوتیتم من شیء فمتع الحیوه الدنیا و زینتها و ما عندالله خیر و ابقی افلا تعقلون ) ( سوره قصص آیه 60 )
ترجمه:آنچه به شما داده شده ،متاع زندگی دنیا و زینت آن است ، و آنچه نزد خداست بهتر و پایدار تر است ، آیا اندیشه نمی کنید ؟
تفسیر :آخرین آیه مورد بحث پاسخ سومی است برای گفتار بهانه جویانی که می گفتند :اگر ایمان بیاوریم عرب بر ما هجوم می کند و زندگی ما را بهم می ریزد ،قرآن می گوید "( و من شیء فمتاع الحیاه الدنیا و زینتها ما اوتیتم ) . ولی آنچه نزد خدا است ( از نعمتهای بی پایان جهان دیگر ، و مواهب معنویش در این دنیا ) بهتر و پایدارتر است " ( و ما عندالله خیر و ابقی ) . چرا که تمان نعمتهای مادی دنیا دارای عوارض ناگوار و مشکلات گوناگونی است و هیچ نعمت مادی خالص از ضرر و خطر یافت نمی شود . بعلاوه نعمتهایی که در نزد خدا است بخاطر جاودانگی آنها و زود گذر بودن مواهب این دنیا قابل مقایسه نیست ، بنابر این هم بهتر و هم پایدار تر است . به این ترتیب در یک مقایسه ساده هر انسان عاقلی می فهمد که نباید آن را فدای این کرد ، لذا در پایان آیه می فرماید :" آیا تعقل نمی کنید "؟ ( افلا تعقلون ) . "فخر رازی " از یکی از فقها چنین نقل می کند که اگر کسی وصیت کند ثلث مالش را به عاقلترین مردم بدهد فتوای من این است که این ثلث را به کسی بدهند که اطاعت فرمان حق می کند ، زیرا عاقلترین مردم کسی است که متاع اندک ( زود گذری ) را بدهد و سرمایه فراوان ( پایداری ) را بگیرد و این تنها در مورد مطیعان فرمان خدا صادق است . سپس فخر رازی اضافه می کند که گویا این حکم فقهی را از آیه مورد بحث استفاده کرده است .