تفسیرآیات درس دوم 

(( انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا )) ( سوره انسان آیه 3)

ترجمه :ما راه را به او نشان دادیم ، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد ) یا ناسپاس .

تفسیر:و از انجا که تکلیف و ازمایش انسان علاوه بر مسئله آگاهی و ابزار شناخت نیاز به دو عامل دیگر یعنی به مسئله"هدایت" و"اختیار" دارد آیه بعد به ان اشاره کرده ، می فرماید :"ما راه را به او نشان دادیم ، خواه شاکر و پذیرا باشد ، یا کفران کننده و ناپذیرا "(انا هدینا السبیل اما شاکرا و اما کفورا ). "هدایت " در اینجا معنی وسیع و گسترده ای دارد که هم هدایت" تکوینی "را شامل میشود و هم هدایت "  فطری " و هم" تشریعی "را هر چند سوق آیه بیشتر روی هدایت تشریعی است ." توضیح " اینکه از انجا که خداوند انسان را برای هدف " ابتلا ء و امتحان " و تکامل افریده است مقدمات وصول به این هدف را در وجود او افریده ،و نیرو های لازم را به او بخشیدی این همان هدایت " تکوینی "است . سپس در اعماق فطرتش عشق به پیمودن این راه را قرار داده ، و از طریق الهامات فطری مسیر را به او نشان داده ، و از این نظر هدایت "فطری "  نموده و از سوی دیگر ، رهبران آسمانی و انبیاءی بزرگ را به تعلیمات و قوانین رو شن برای " راه طریق " مبعوث کرده ، و به وسیله انها هدایت " تشریعی " فرموده است ، و البته تمام این شعب سه گانه هدایت ، جنبه عمومی دارد ، و همه انسانها را شامل میشود . روی هم رفته این آیه به سه مسئله مهم و سرنوشت ساز در زندگی انسان اشاره میکند : مسئله" تکلیف " ، "هدایت " و "ازادی اراده واختیار" که لازم و ملزوم یکدیگر و مکمل یکدیگر ند .

در ضمن جمله " انا هدیناه السبیل اما شاکرا و کفورا "  خط بطلان بر مکتب جبر می کشد . تعبیر به " شاکرا " و "کفورا" مناسب ترین تعبیری است که در اینجا امکان دارد ، چرا که در مقابل نعمت بزرگ هدایت الهی انها که پذیرا و تسلیم شوند ، و راه هدایت پیش گیرند ، شکر این نعمت را بجای اورده و آنها که مخالفت کنند کفران کرده اند . و از انجا که از دست و زبان هیچ کس بر نمی آید ، که از عهده شکرش برآید، در مورد " شکر "تعبیر به اسم فاعل کرده ، در حالی که در مورد " کفران" تعبیر به"کفور " ( صیغه مبالغه ) آمده ، زیرا آنها که این نعمت بزرگ را نادیده بگیرند بالاترین کفران را کرده اند ، چرا که خداوند انواع وصال هدایت را در اختیار انها گذارده ، و این نهایت کفران است که همه را نادیده بگیرد و راه خطا برود . ضمنا باید توجه داشت " کفور" واژه ای است که هم در مورد " کفران نعمت " به کار می رود و هم در مورد کفر اعتقلدی " ( همانگونه که راغب در مفردات آورده است ) " .                  

                           ***

((کل نفس بما کسبت رهینه )) ( سوره مدثر آیه 38 )

ترجمه : ( آری ) هر کس در گرو اعمال خویش است .

تفسیر :شما چرا اهل دوزخ شدید ؟ در ادامه بحثی که درباره دوزخ و دوزخیان در آیات قبل آمده ، در این آیات می افزاید : " هر کس درگرو اعمال خویش است " ( کل نفس بما کسبت رهینه ) " . رهینه " از ماده " رهن " به معنی " گروگان " است ، و آن وثیقه ای است که معمولا در مقابل " وام " می دهند ، گویی تمام وجود انسان در گرو انجام وظایف و تکالیف او است ، هنگامی که ان را انجام میدهد آزاد میگردد و گرنه در قید اسارت باقی خواهد ماند . از بعضی از کلمات اهل لغت چنین بر میآید که یکی از معانی " رهن " ملازمت و همراهی است طبق این معنی مفهوم آیه چنین می شود که همه همراه اعمال خویشند ، خواه نیکوکاران ، خواه بد کاران . ولی به قرینه آیات بعد ، تفسیر اول مناسب  تر است .